De Grote Kerk
De Grote Kerk is de oudste kerk van Lisse. De kerk is gebouwd rond 1500 en eigendom van de Protestantse Gemeente Lisse. De kerk staat op een oude duintop en is niet onderheid. De duintop maakte onderdeel uit van een strook oude duinen of strandwallen. Op deze restanten van vroegere kusten zijn de dorpen Hillegom, Lisse en Sassenheim gebouwd.
Previous
Next
Foto4483
De kerk staat op een oude duintop. Van oudsher was het gebruikelijk dat kerken op het hoogste punt werden gebouwd. Vanaf 't Vierkant is de lichte verhoging nog te zien.
Foto4484
Eerder heeft hier een kapel gestaan die was gewijd aan Sint Servaas en in de dertiende eeuw is gesticht door graaf en roomskoning Willem II. In 1460 is Lisse een aparte parochie geworden en afgescheiden van de parochie Sassenheim.
Foto4485
De afscheiding van de parochie Sassenheim was aanleiding tot de bouw van de huidige kerk. Het werd een traditionele katholieke kerk: een toren met ingang, een éénbeukig schip en een koor. De kerk werd gewijd aan Sint Agatha.
Foto4548
Het was een forse kerk als je bedenkt dat het dorp in die tijd zo'n vijfhonderd inwoners had.
Foto4486
Ook de ligging verraadt de katholieke herkomst: het koor is gericht naar het oosten, naar Jeruzalem. De naastgelegen katholieke Sint Agathakerk heeft dezelfde ruimtelijke oriëntatie.
Foto4487
Tijdens het beleg van Leiden (1573-1574) zijn het schip en het koor zwaar beschadigd geraakt. Ook veel andere kerken in de streek zijn beschadigd of verwoest. Het schip werd in 1592 herbouwd, het koor in 1630. Na de Hervorming (ongeveer 1580) is de inrichting aangepast aan de protestantse eisen.
Foto617
Deze schets van rond 1900 verbeeldt de Grote Kerk in 1630. Waar nu 't Vierkant is, lag toen nog een weide. De kerk is beschadigd, maar de toren staat nog overeind.
Foto4488
In 1795 werd de staatskerk opgeheven en werden alle kerkgenootschappen toegestaan. Zoals elders ontstond ook in Lisse discussie over de toewijzing van de kerk aan de nederlands- hervormden of de katholieken. Het duurde tot 1842 voordat de staat geld beschikbaar stelde voor de bouw van een katholieke kerk. De hervormden bleven in de Grote Kerk.
Foto4489
In 1924 vond een uitgebreide verbouwing plaats. Om het ontstane plaatsgebrek op te vangen werd een noordelijke zijvleugel aangebouwd.
Foto4490
De Grote Kerk in 1938, gezien vanuit het zuiden.
Foto4368
Op deze houtskoolschets uit 1892 is omgeving van de kerk nog tamelijk leeg.
Foto4557
Toegang tot de Grote Kerk.
Foto4379
Een blik op 't Vierkant vanaf de Grote Kerk in 1980.
Foto1966
De ingang van de Achterweg vanaf 't Vierkant, ongeveer in 1915. Nog steeds is te zien dat de Achterweg licht naar beneden helt en dat de kerk op een oude duintop staat.
De toren
Previous
Next
Foto4492
De ingang van de kerk was oorspronkelijk in de toren. Deze foto toont de binnenzijde van het portaal.
Foto4556
De binnenzijde van de torendeur.
Foto4562
Met deze tekening kreeg de smid instructies voor nieuw ijzerwerk aan de binnenkant van de torendeur, waarschijnlijk in 1938.
Foto4555
Het slot van de torendeur.
Foto4493
Vanuit het portaal onder de toren kijken we de kerk in, in de richting van het koor.
Foto4494
De toren is gebouwd met baksteen en omkleed met tufsteen. Voor veel torens van oude kerken in Holland is tufsteen gebruikt. Wellicht was de tuf afkomstig van de eerdere kapel.
Foto4495
Tufsteen is een vulkanisch gesteente dat afkomstig is uit de Eifel in Duitsland. De stenen zijn tamelijk zacht en goed herkenbaar door het poreuze karakter.
Foto4496
Het is opvallend dat in het bovenste deel van de toren, boven de klok, minder tufsteen is gebruikt. Daar worden banden met tufsteen afgewisseld met banden met baksteen.
Foto4497
In de Napoleontische tijd is de gemeente eigenaar van de toren geworden, net als in andere gemeenten. De reden was dat torens belangrijke strategische uitzichtpunten waren. In 1997 is de eigendom weer overgegaan naar de kerkelijke gemeente.
Foto4498
Uitzicht op het gemeentehuis en de Sint Agathakerk vanuit de toren.
Foto4499
In 1972 is in dezelfde richting een foto vanuit de toren gemaakt. Zoek de verschillen.
Foto4500
Uitzicht vanuit de toren in de richting van de Westerdreef en de Eikenlaan.
Foto4501
Vanuit de toren kijken we over het schip in de richting van de Schoolstraat. Links de zijbeuk.
Foto4550
De kosterswoning van de Grote Kerk, gezien vanuit de toren. Rechts achter de Sint Agathakerk.
Foto551
Panoramafoto uit 1920. Vanuit de toren zien we 't Vierkant.
Foto4558
Deze klok is in 1943 door de Duitsers gevorderd en omgesmolten. De klok was in 1723 gegoten door Jan Albert de Grave uit Amsterdam.
Foto1239
De door de Duitsers gevorderde klok wordt naar beneden getakeld.
Foto1240
In opdracht van de Duitsers is de klok uit de toren gehaald en kan worden omgesmolten.
Foto4502
De huidige luidklok dateert van 1949 en is gegoten door Jacobus van Bergen uit Midwolda.
Foto4504
Het uurwerk werd in 1885 vervaardigd door Andries Heero van Bergen uit Heiligerlee. Hij was een oom van Jacobus van Bergen die de luidklok heeft vervaardigd.
Foto4505
Het bedrijf van Van Bergen sloot pas in 1980 haar poorten.
Foto4503
Opvallend is de zonnewijzer uit 1729 op de zuidmuur van de toren. Op de wijzerplaat hebben verschillende schilders door hun naam en het jaartal neer te zetten aangegeven wanneer zij hun schilderklus klaarden.
Foto4547
Toren en schip, gezien vanaf de Heereweg.
Het schip
Previous
Next
Foto4507
Een blik in het schip vanaf het balkon voor het orgel. We kijken naar het voormalige koor.
Foto4508
De galerij in het voormalige koor is geplaatst in 1906. Op dat moment werd de kerk uitgebreid met honderd zitplaatsen, waarvan ongeveer 50 op de galerij.
Foto4509
Op de kroonluchter aan de kant van het koor staat: “Gegeve bij Engel Jacobse, Jan Jacobss. in den Dirckse ende Pieter Willems Schippers tot Lisse 1660”.
Foto4510
Het schip, gezien in de richting van het orgel en de toren. Links de preekstoel.
Foto4511
De banken werden waarschijnlijk in 1924 geplaatst, toen ook de zijbeuk (toen het nieuwe gedeelte) werd gerealiseerd vanwege ruimtegebrek.
Foto4512
Het is de vraag hoe lang de banken en de preekstoel nog op deze manier te bewonderen zijn. Er vindt waarschijnlijk een verbouwing plaats die de indeling flexibeler moet maken. Daardoor kunnen er ook gemakkelijker culturele activiteiten plaatsvinden.
Foto4544
Aan de voorzijde van deze bank zijn collectezakken opgehangen.
Foto4513
Vanaf de preekstoel kijkt u recht vooruit naar de aanbouw uit 1924.
Foto4514
Boven de preekstoel staat het jaartal 1668, maar rond 1840 heeft nog een grondige verbouwing plaatsgevonden.
Foto4543
De preekstoel in 1940.
Foto4559
Het orgel is in 1961 gebouwd door de firma D.A. Flentrop uit Zaandam.
Foto4545
Pilaar met ornament.
Foto4516
De loopbrug onder de kap. Vanuit de toren komt men via een ladder met enig klauterwerk boven het schip van de kerk.
Foto4560
Onder de kap is in een muur het jaartal 1592 aangebracht in geglazuurde stenen. Hier de 15.
Foto4561
En hier de 92. In 1592 is het schip herbouwd na de verwoesting tijdens het beleg van Leiden (1592-1593).
Foto4549
Het schip in de richting van het orgel en de toren daarachter. Rechts de zijbeuk uit 1924.
Foto4553
Het schip in de richting van de ingang en het voormalige koor.
Foto4546
De zuidzijde van het schip.
De zijbeuk
Previous
Next
Foto4518
Het interieur van de zijbeuk.
Foto693
Op deze prentbriefkaart (circa 1900) is nog geen zijbeuk te zien. De foto is genomen vanaf de Achterweg.
Foto1961
Ook op deze prentbriefkaart is de kerk nog zonder zijbeuk weergegeven. Wij kijken vanaf ’t Vierkant, rechts van de kerk begint de Achterweg.
Foto1860
Rond 1900: de Achterweg is nog een modderige zandweg.
Foto4519
Tegen het plafond van de zijbeuk is aangegeven dat deze gereed is gekomen in 1924.
Foto4520
We kijken langs de aanbouw naar de noordkant van het op het schip van de Grote Kerk van achter uit de zijbeuk.
Foto4551
Zicht op het schip van de Grote Kerk van achter uit de zijbeuk.
Foto4552
Achterin de zijbeuk.
Koor en ingang
Previous
Next
Foto4522
In 1861 is een nieuwe ingang in het koor gemaakt: dubbele paneeldeuren van zwaar eikenhout.
Foto4523
De ingang in het koor, gezien vanaf de overzijde van de Heereweg.
Foto4524
De ingang in het koor en rechts de zijbeuk.
Foto4525
In het voorportaal leiden twee deuren naar de kerk. In het midden ligt de zerk van Willem Adriaan van der Stel (1664-1733). Deze is bij de vergroting van de kerk in 1907 van de grafkelder afgenomen en in het voorportaal gelegd.
Foto4526
Het wetbord uit 1617 waarop te lezen is “ De Wet is ons Ieyder tot Christum…”. Oorspronkelijk hing het in de toren, nu in het voormalige koor. Bovenaan staat vermeld: “Door de wet comt de bekenninge der sonden” en onderaan: “So houde wij dan dat de mensch gerechtveerdigt wordt door het geloove sonder de wercken der wet”.
Foto4527
Het koor, met de galerij uit 1906 en het wetbord uit 1617.
Foto4528
Bij de restauratie in 2003 kwam een aantal zerken te voorschijn, die in de vloer van de kerk zijn gelegd. Dit is de steen van schout Jacob van Dorp (ca. 1663-1746) en diens opvolger Jan van der Jagt (1705-1762).
Foto4529
De zerk van Wouter Lenaarts van Calker (1528-1598), gerechtsbode van het ambacht Lisse, en zijn echtgenote (gestorven in 1602).
Foto4530
De zerk van Adryaen Adryaensz Corsteman, gestorven 29 juli 1602.
Foto4531
In het portaal ligt de zerk van Willem Adriaan van der Stel (1664-1733), voormalig gouverneur van Zuid- Afrika.
Ramen
Previous
Next
Foto4533
Drie ramen in de noordkant van de zijbeuk.
Foto4534
De ramen van Bogtman speelden een belangrijke rol binnen de Amsterdamse School, omdat zij zich goed leenden voor de typische kleuren- en vormentaal. Dit is ook goed te zien aan het raam “Geloof, hoop en liefde”. Let bijvoorbeeld op de tulpen en de gebruikte letters.
Foto4535
Het glas-in-loodraam De eerste dag (Genesis 1:1) in de zijbeuk.
Foto4536
Het glas-in-loodraam De rijke jongeling (Lucas XVIII: 18-27) in het schip.
Foto4537
Het glas-in-loodraam "Geloof, hoop en liefde" in de kop van de zijbeuk.
Foto4538
Het glas-in-loodraam Onrechtvaardige pachters (Lucas XX: 9-16) in het schip van de Grote Kerk. Door het raam zien we het huis “Johanna” aan de Achterweg.
Foto4539
Het glas-in-loodraam De zaaier (Lucas VIII 4-15) in in het schip van de kerk.
Foto4540
Het glas-in-loodraam Zesde dag (Genesis 1:24) in de zijbeuk.
Foto4541